CYFROWA
BANIALUKA

Zespół artystyczny:


Jerzy Zitzman

Jerzy Zitzman

dyrektor naczelny i artystyczny | scenografia | reżyseria | inscenizacja | lalki | dekoracje | opieka artystyczna | dyrektor artystyczny

Jerzy Zitzman (11 V 1918-18 I 1999).    Dyrektor Teatru Lalek Banialuka w latach 1947-50; 1952-58  i 1965-1991.

      Malarz, scenograf, reżyser teatralny i filmowy, animator kultury, współzałożyciel i wieloletni dyrektor Teatru Lalek Banialuka       w Bielsku-Białej, twórca bielskiego Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek, jednego z najważniejszych i najbardziej prestiżowych przeglądów lalkarskich w świecie.
     Urodził się 11 maja 1918 roku w Wadowicach, w rodzinie o tradycjach artystycznych. Ojciec, Franciszek, był znanym malarzem portrecistą, przez kilka lat blisko współpracującym z krakowskim Zielonym Balonikiem. Z lat dzieciństwa i młodości wywodzą się kontakty Jerzego Zitzmana z Gustawem Morcinkiem, Julianem Przybosiem i Emilem Zegadłowiczem, poszerzone później                  o znajomości i przyjaźnie z krakowskim środowiskiem artystycznym. Atmosfera rodzinnego domu i owe kontakty sprawiły,           że w 1936 roku Jerzy Zitzman w sposób naturalny i oczywisty wybrał swą przyszłą uczelnię: Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. Tę samą, którą ukończył jego ojciec - uczeń Malczewskiego i Unieżyńskiego.
Jerzy Zitzman studiował w pracowniach profesorów Władysława Jarockiego i Fryderyka Pautscha, ale chodził też na zajęcia             do Karola Frycza i Xawerego Dunikowskiego. W czasie studiów wziął udział w przygotowanym przez Tadeusza Kantora widowisku marionetkowym Śmierć Tintagilesa Maurycego Meaterlincka (1938) i to nowe, aczkolwiek nie pierwsze doświadczenie teatralne, przyczyniło się do odkrycia teatru jako pełnej różnorakich możliwości dziedziny sztuki.
    W 1947 roku Jerzy Zitzman wraz z Zenobiuszem Zwolskim założyli, pod patronatem Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, Teatr Lalek Banialuka.
Na spektaklach teatralnych Jerzego Zitzmana wychowywały się kolejne pokolenia bielszczan, był osobą znaną w środowisku plastycznym i teatralnym, ale w pamięci pozostanie przede wszystkim jako współzałożyciel Teatru Lalek Banialuka (1947r.)               i - w latach sześćdziesiątych - Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek, niegdyś niewielkiego przeglądu sąsiadujących z sobą teatrów, dziś jednego z najbardziej znaczących przeglądów lalkarskich świata. Dzięki festiwalowi wypromował w świecie nie tylko Banialukę (trudno znaleźć kraj, w którym by nie gościli bielscy lalkarze), ale i polski teatr lalek.
     Jako wieloletni dyrektor Banialuki (do 1991 r.) Jerzy Zitzman stworzył teatr o wyraźnym obliczu plastycznym, grający repertuar baśniowy i bajkowy (często inspirowany beskidzkim folklorem), chętnie odwołujący się do współczesnej literatury polskiej                  i światowej. Tutaj swą prapremierę miał Pędrek Wyrzutek Stefana Themersona, Ojczyzna Krystyny Miłobędzkiej; tutaj                      z powodzeniem przeniesiono na scenę wiele sztuk Morcinka, z nagradzanym wielokrotnie Kowalem; tutaj wreszcie bodaj najwcześniej zainteresowano się twórczością Joanny Kulmowej, realizując Wielkiego małego króla, Historię o Ptaku Cis i Serce jak złoty gołąb. Jerzy Zitzman nie bał się artystycznego ryzyka, wystawiając sztuki dla dorosłych – trudne, kontrowersyjne i nietypowe, prowokując widza, ale też pobudzając jego intelekt i wyobraźnię. 
    Jerzy Zitzman od początku chciał z plastyki uczynić najważniejszy walor teatralnych przedstawień. Do Banialuki zaprosił młodego wówczas absolwenta krakowskiej ASP, Aleksandra A. Łabińca, współpracował z nim szereg lat, tworząc wiele znaczących przedstawień i kształtując twórczy wizerunek teatru – o rozpoznawalnej stylistyce, znany z artystycznych poszukiwań.  Był  niezwykle otwarty na  współpracę z artystami różnych dyscyplin sztuki, nigdy nie bał się eksperymentów i artystycznego ryzyka, gotów ponosić konsekwencje kontrowersyjnych i nie do końca akceptowanych - także przez widzów  - przedsięwzięć. W latach, kiedy spektakle dla dorosłych należały do rzadkości, w Banialuce powstały m.in. Igraszki z diabłem J. Drdy, Wicehrabia przepołowiony I. Calvino, Harnasie K. Szymanowskiego, Nos M. Gogola czy Śmierć Tintagilesa M. Maeterlincka.  Nieco później - Samotność B. Schulza,  spektakl dzięki któremu Banialukę poznano na wszystkich kontynentach i dzięki której bielski teatr znalazł się na światowych festiwalach teatralnych m.in. w Avignionie, Edynburgu i Cividale. 
       Budując repertuar Jerzy Zitzman wykraczał poza ramy typowej literatury dziecięcej opartej na powszechnie znanych bajkach      i baśniach. Cenił w teatrze słowo i cenił literackie walory sztuk teatralnych, stąd chętnie wystawiał w swoim teatrze klasykę, ale też sztuki współczesnych autorów - Joanny Kulmowej, Stefana Themersona, Krystyny Miłobędzkiej, Aliny i Czesława Afanasjewów           i Bogusława Kierca. Zafascynowany osobowością i twórczością  Gustawa Morcinka, którego znał  i z którym  się przyjaźnił, wystawiał jego utwory w katowickim i bielskim teatrze, a także pozyskał popularnego wówczas autora do pisania teatralnych recenzji i sztuk teatralnych. 
           Jerzy Zitzman miał wybitną  zdolność do odkrywania talentów,  pozyskiwania dla teatru ludzi wyjątkowych, nieprzeciętnych, wyróżniających się jakimiś niecodziennymi przymiotami, talentem bądź  osobowością. Tak budował klimat wokół teatru, powiadamiał o istnieniu Banialuki - gdzieś na peryferiach geograficznych, ale nie peryferiach kultury. Zespołowi stwarzał możliwość poznania ludzi wybitnych w teatrze i kulturze, organizował w Bielsku spotkania  z Tadeuszem Kantorem,  Bogusławem Schaefferem, Danuta Michałowską,  Marią Kann, Anną Świrszczyńską, Ewą Szelburg-Zarembiną, Jerzym Afanasjewem.  Do realizacji spektakli zapraszał artystów teatru obdarzonych indywidualnym sposobem widzenia sztuki.   
          Jerzy Zitzman jest autorem prawie 90 scenografii teatralnych i reżyserem ponad 50 przedstawień, z których wiele przyniosło mu ważne dla lalkarzy nagrody. Całe życie zajmował się  teatrem i w ciągu z górą 50 lat pracy  stworzył dzieła wybitne, pozostające nie tylko w pamięci widzów, ale też budujące historię  teatru lalek. W powszechnej opinii uważany jest za twórcę teatralnego,           ale drugą  jego pasją był film animowany (21 reżyserii, 35 scenografii – wszystkie w w Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej).   O ile w teatrze lalek zajmował się przede wszystkim twórczością dla dzieci, o tyle jego filmy kierowane były                           w szczególności do widzów dorosłych. W kinematografii Jerzy Zitzman znany był jako artysta awangardowy, o własnym                     i oryginalnym stylu, charakteryzującym się nade wszystkim malarskością i rzadko stosowaną przez innych techniką wycinankową. Sięgał po utwory Jerzego Afanasjewa, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Jeremiego Przybory, Leszka Kołakowskiego. Wśród kompozytorów od lat najwcześniejszych pojawiał się Krzysztof Penderecki i Bogumił Pasternak. Filmy przyniosły mu wiele nagród   i wiele satysfakcji, ale to teatr  był jego pasją, obowiązkiem, namiętnością i sposobem na życie.  
        Był artystą spełnionym. Miał swój własny teatr, był w nim artystą, dyrektorem i gospodarzem przez kilkadziesiąt lat, stworzył zespół i dał mu szansę zaistnienia w świecie. Wiele po sobie zostawił - w Banialuce, w Bielsku, w teatrze lalek.
    W 2000 r. powstał film dokumentujący działalność  Jerzego Zitzmana -  Niezwykła podróż Jerzego Zitzmana.

 (Lucyna Kozień)

Przedstawienia



Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

 

www.250teatr.pl